NGACMIMI SEKSUAL NË VENDIN E PUNËS, KUSH ËSHTË FAJTORI?

Ngacmimi seksual në vendin e punës është një realitet i dhimbshëm dhe i përhapur në Shqipëri, i cili ndikon thellësisht në sigurinë dhe mirëqenien psikologjike të punonjësve. Sipas raportit të fundit të TFL-së, “Ngacmimi Seksual në Vendin e Punës,” ky fenomen përfshin një gamë të gjerë të sjelljeve të papërshtatshme dhe përfshin elementë të pabarazisë gjinore dhe abuzimit me pushtetin. Studimi hedh dritë mbi profilet e ngacmuesve dhe dinamikat që ndikojnë në ngacmimin seksual në ambientet e punës shqiptare, duke nxjerrë në pah rëndësinë e ndërhyrjes institucionale dhe të ndryshimit të kulturës së punës.

Sipas të dhënave të raportit, një ndarje e qartë gjinore karakterizon përvojat e ngacmimit seksual në punë. 94% e grave të ngacmuara deklarojnë se ngacmuesit e tyre kanë qenë burra, ndërsa 90% e burrave që kanë përjetuar ngacmim raportojnë se ngacmueset kanë qenë gra. Kjo ndarje tregon një lidhje të fortë mes dinamikave gjinore dhe fenomenit të ngacmimit, ku stereotipet tradicionale dhe pritshmëritë kulturore luajnë një rol të rëndësishëm. Për burrat, ngacmimi shpesh ndodh brenda nivelit horizontal në hierarki, pra nga koleget ose bashkëpunëtoret. Nga ana tjetër, gratë përballen më shpesh me ngacmime vertikale nga eprorët ose drejtuesit e tyre – një shenjë e qartë e abuzimit të pushtetit.

Ngacmuesi, i veshur me pushtet

Raporti tregon se ngacmuesit meshkuj shpesh përdorin pozicionin e tyre për të ushtruar kontroll dhe për të përfituar nga pozitat e tyre të larta. Ky fenomen ndodh kryesisht në ambientet ku hierarkia dhe pushteti krijojnë terren për sjellje të papërshtatshme, duke i lënë viktimat të ndihen të pasigurta dhe të pafuqishme për të raportuar. Në shumë raste, ngacmuesit e maskojnë sjelljet e tyre si “interes” ose “kompliment,” por viktimat janë të vetëdijshme se kjo është një përpjekje për të abuzuar me pushtetin dhe për të krijuar një marrëdhënie të njëanshme. Për shumë gra, ky abuzim është një kërcënim i përhershëm, që shkon përtej fushës profesionale dhe prek integritetin dhe dinjitetin e tyre personal. Raporti përmend se, përveç një rasti, të gjithë ngacmuesit kanë qenë meshkuj, duke nxjerrë në pah fuqinë e dyfishtë të pushtetit gjinor dhe hierarkik që përballen viktimat në ambientet e punës.

Ndër format më të zakonshme të ngacmimit janë shakatë dhe komentet me nënkuptime seksuale, prekjet e padëshiruara dhe ftesat për takime jashtë orarit të punës. Viktimat shpesh përballen me ankth dhe ndjenja të thella shqetësimi, duke pasur frikë për të raportuar ngacmimet, sidomos kur ato kryhen nga drejtuesit e lartë. Në shumë raste, për të shmangur përballjen me ngacmuesin dhe për të ruajtur integritetin, gratë detyrohen të lënë vendin e punës, duke humbur kështu mundësitë e tyre për rritje profesionale dhe ekonomike. Fakti që viktimat ndihen të kërcënuara dhe të frikësuara për të raportuar ngacmuesit, e thellon problemin. Shumë punonjës shprehen se ngacmuesit nuk shfaqin asnjë ndjesi përgjegjësie dhe shpesh e konsiderojnë ngacmimin si një formë “normale” të sjelljes, një fenomen që përforcon klimën e abuzimit në punë dhe e bën atë të vështirë për t'u zhdukur.

Gratë dhe burrat, jo vetëm viktima, por edhe ngacmues

Raporti thekson se ngacmuesit meshkuj dhe femra operojnë me dinamika të ndryshme. Ndërsa burrat shpesh i ngacmojnë gratë vartëse ose punonjësit e nivelit më të ulët në hierarki, ngacmueset gra kanë tendencën të ngacmojnë kolegët në nivelin horizontal. Ky ndryshim vjen si rezultat i motivimeve të ndryshme, ku ngacmueset femra synojnë të përfitojnë nga flirtimi ose konkurrenca, ndërsa ngacmuesit meshkuj përdorin pushtetin e tyre për të krijuar marrëdhënie të padëshiruara.

Kjo sjellje ka pasoja të rënda për psikologjinë e viktimave, duke krijuar një ambient pune të tensionuar dhe të pasigurt. Ndërsa burrat shpesh i shohin ngacmimet e kolegeve si përpjekje për të fituar avantazh social, gratë shohin ngacmimet nga eprorët si kërcënime të drejtpërdrejta për mirëqenien e tyre profesionale dhe personale.

Të fajësosh viktimën

Një aspekt tjetër shqetësues i raportit është fenomeni i fajësimit të viktimës dhe mosveprimi i institucioneve. Raporti thekson se shumë institucione dhe kompani nuk kanë politika të qarta për adresimin e ngacmimit seksual, duke krijuar kështu një klimë të pasigurt ku ngacmimi tolerohet dhe shpesh mbetet i pandëshkuar. Disa dëshmitarë theksojnë se ngacmuesit shpesh përfitojnë nga hierarkia e pushtetit dhe nga mungesa e transparencës institucionale për të vazhduar sjelljet e tyre pa pasoja. Ky mosveprim vetëm sa e thellon problemin, duke përforcuar kulturën e heshtjes dhe duke e bërë më të vështirë për viktimat të flasin. Në një ambient ku ngacmuesit nuk përballen me ndëshkime të qarta dhe ku viktimat ndihen të pambrojtura, kultura e ngacmimit ka gjasa të përforcohet.

Raporti i TFL-së nënvizon nevojën për veprime të menjëhershme për të ndryshuar këtë realitet. Institucionet dhe kompanitë duhet të vendosin rregulla të qarta për mbrojtjen nga ngacmimi seksual dhe të ofrojnë rrugë të sigurta për raportim. Trajnimi i stafit, ndërgjegjësimi dhe monitorimi i vazhdueshëm janë të nevojshme për të siguruar që sjelljet e papërshtatshme të mos tolerohen dhe që ngacmuesit të përballen me përgjegjësi.

Ngacmimi seksual nuk është thjesht një problem personal – është një problem social që kërkon ndërhyrje kolektive. Nëse shoqëria dhe institucionet marrin masa të qarta dhe të qëndrueshme, Shqipëria mund të krijojë një standard të ri për të drejtat e punonjësve, duke respektuar integritetin dhe dinjitetin e çdo individi.