FUQIA TRANSFORMUESE E GRAVE SIPËRMARRËSE NË KRIJIMIN E NJË EKONOMIE MË TË MIRË, TË BALANCUAR DHE MË TË QËNDRUESHME

FUQIA TRANSFORMUESE E GRAVE SIPËRMARRËSE NË KRIJIMIN E NJË EKONOMIE MË TË MIRË, TË BALANCUAR DHE MË TË QËNDRUESHME

Statusi aktual i grave sot është i ndërlikuar, ashtu si problemet, nevojat dhe rolet që i janë caktuar asaj në shoqëri dhe që janë trashëguar. Në shoqërinë shqiptare gratë luajnë më tepër role se burrat. Ato duhet të kontribuojnë për familjen nëpërmjet punës së paguar jashtë shtëpisë dhe punës së papaguar në shtëpi, duhet të lindin dhe të kujdesen për fëmijët, të kujdesen për anëtarët e moshuar dhe të pamundur të familjes dhe, në të njëjtën kohë, të jenë aktivisht të angazhuara në shoqëri dhe komunitet. Në zonat rurale, barra që u duhet të mbajnë gratë është edhe më e rëndë për shkak të kushteve të vështira ekonomike dhe mentalitetit tejet patriarkal.

Gratë dhe vajzat hasen me vështirësi për t’u interguar në tregun e punës, ku ndeshen me diskriminimin gjinor dhe moshor. Gratë dhe vajzat shpesh punësohen në pozicione të ulëta hierarkike, veccanërisht në sektorin privat. Ato hasin vështirësi sociale dhe strukturore për të arritur postet vendimmarrëse, ku zakonisht ulen burrat.

Barazia gjinore në çdo aspekt të shoqërisë është një e drejtë themelore e njeriut dhe thelbësore që shoqëritë të jenë të sigurta, të begata dhe të lulëzojnë. Megjithatë në mbarë botën, gratë janë ende të paragjykuara, të përjashtuara dhe u mohohen të drejtat bazë të njeriut. Pabarazia gjinore e rrënjosur thellë, stereotipet e dëmshme gjinore dhe qëndrimet seksiste vazhdojnë kudo – dhe e gjithë kjo ndikon në suksesin e grave sipërmarrëse.

Ekzistojnë disa faktorë shtesë, siç është bashkërendimi i biznesit dhe përgjegjësive të shumta familjare apo dominanca mashkullore e mjediseve të biznesit ndër vite, që e bëjnë sipërmarrjen private një mundësi më pak praktike e tërheqëse për gratë sesa për burrat. Krijimtaria femërore dhe potenciali sipërmarrës i grave janë një burim i nënshfrytëzuar i rritjes ekonomike dhe i shtimit të vendeve të punës.

Gratë dhe vajzat janë kthyer në gjeneruese të rritjes ekonomike në nivel ndërkombëtar. Arritja e diversitetit gjinor në sipërmarrjen private është me rëndësi jetike për të përmirësuar rezultatet e biznesit. Një studim i vitit 2019 kryer nga Cherie Blair Foundation dhe Boston Consulting Group thekson se, nëse gratë do të kishin përfaqësim të barabartë me burrat në sipërmarrje, PBB në rang global mund të rritej me 3-6% duke ndihmuar rritjen e ekonomisë globale me 2,5-5 trilion dollarë.[1] Të paktën 231 milionë gra drejtojnë biznese formale në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme dhe shumë më tepër sipërmarrëse drejtojnë biznese joformale për të mbështetur familjet e tyre.

Nw Shqipwri biznesi privat i drejtuar nga gratë apo vajzat është përgjithësisht i përqendruar në qytetet e mëdha si Tirana, Lezha dhe Durrësi. Megjithatë, edhe pse gratë në Shqipëri përbëjnë 50.1% të popullsisë, sipërmarrëset femra përfaqësojnë 32.0% të të vetëpunësuarve dhe vetëm 25.4% të pronarëve / administratorëve të ndërmarrjeve aktive në vend gjatë vitit 2019.[2] Nga studime të ndryshme të kryera në vendin tonë është evidentuar se gratë përballen me barriera ekonomike, sociale dhe ligjore për të krijuar dhe drejtuar bizneset e tyre: Pabarazitë në arsim do të thotë se gratë dhe vajzat e fillojnë jetën e tyre ekonomike në disavantazh, pa aftësi dhe njohuri thelbësore.

Sipas Forumit Ekonomik Botëror dhe “Raportit të Konkurrushmërisë Globale 2019”,[3] në renditjen e përgjithshme Shqipëria zë vendin e 81 nga 141 vende nga gjithë bota, me një indeks prej 57.6 pikësh. Shqipëria shënon një rënie prej 5 vendesh ose 0.5 pikë më pak nga viti 2018. Disa nga shtyllat e vlerësimit si institucionet, shëndetësia, aftësitë, tregu i produkteve, dinamika e biznesit dhe kapaciteti për inovacion kanë rënie, të tjera janë përmirësuar si infrastruktura, përshtatja e TIK, tregu i punës, sistemi financiar dhe madhësia e tregut.

Sipas studimit të KE-s rezulton se problemet kryesore që kanë hasur ndërmarrjet e vogla e të mesme shqiptare, pra me më pak se 250 punonjës, gjatë periudhës prill-shtator 2019 janë pikërisht disponueshmëria e stafit të specializuar ose menaxherëve me përvojë (18%), konkurrenca (16%), gjetja e klientelës (12%) dhe legjislacioni (12%).

Problematikat e sipërmarrjes së grave

Shumë nga çështjet me të cilat përballen gratë sipërmarrëse janë të njëjta me ato të çdo biznesi të ri (startup). Shumë karakteristika të grave sipërmarrëse dhe të ndërmarrjeve të tyre ndryshojnë nga ato të burrave, dhe për këtë arsye kërkojnë politika ndërhyrëse të veçanta si nga pushteti qendror, ashtu edhe ai vendor. Këto janë të rëndësishme, jo vetëm për arsye të barazisë gjinore, por sepse sipërmarrja private ka një efekt pozitiv tek zhvillimi dhe rritja e vendeve të punës si në vendet e zhvilluara, ashtu edhe në vendet në zhvillim. [4]

Faktorët që diferencojnë sipërmarrjen e grave janë disa, si më poshtë:[5]

• Bizneset e udhëhequra nga gratë kanë tendencë të përqendrohen në sektorë më pak tërheqës për investitorët. Bizneset e grave zakonisht janë në sektorë si moda, shitja me pakicë, shërbime familjare, arsimi dhe kujdesi shëndetësor.

• Gratë sipërmarrëse zakonisht fillojnë me më pak kapital dhe më pak borxh të jashtëm sesa burrat dhe kanë më shumë të ngjarë të marrin kredi personale ose të përdorin paratë e familjes. Mesatarisht, një e treta e burrave të vetëpunësuar kanë edhe të punësuar të tjerë, ndërsa ky është rasti vetëm për një të pestën e grave të vetëpunësuara. Cilado qoftë arsyeja, bizneset e grave priren të jenë më të vogla sesa ato të burrave, si në aspektin e numrit të punonjësve, ashtu edhe për sa i përket pranisë dhe vlerës së pasurive ose aseteve fikse.

• Gratë fillojnë bizneset e tyre më vonë në jetë. Kjo ndodh pjesërisht sepse gratë kanë tendencë të zgjedhin më shumë ekuilibrin midis punës dhe jetës për shkak të përgjegjësive familjare. Edhe pasi ngrenë biznesin e tyre, ato kanë tendencë të punojnë më pak pikërisht për të njëjtën arsye. Sipas OECD-s, 22% e grave të vetëpunësuara punojnë më pak se 40 orë në javë përkundrejt 10% e burrave të vetëpunësuar.

• Këto gra sipërmarrëse kanë tendencë të jenë të mirarsimuara. Sipas OECD-s, mesatarisht në vendet e kësaj organizate, 33% e grave të vetëpunësuara dhe 27% e burrave të vetëpunësuar kanë një diplomë të arsimit terciar (diplomë universitare, ekuivalente ose më lartë).

Gratë përballen me më shumë vështirësi sesa burrat kur krijojnë dhe drejtojnë një biznes, kryesisht në qasjen në financa, trajnime, rrjetëzim (networking) dhe në balancën biznes – familje.[6]

Kur u kërkohet të identifikojnë pengesën më të madhe për themelimin dhe rritjen e biznesit të tyre, gratë sipërmarrëse në të gjithë botën përmendin pengesat për të patur akses në financim. Ky është një shqetësim i zakonshëm për të gjithë sipërmarrësit, por siç vëren OECD-ja, gratë priren të përballen me pengesa më të larta në këtë drejtim, përkundër fakteve që ato kanë të dhëna më të mira të ripagimit të huasë sesa burrat. Qasja e pabarabartë në financa prodhon rezultate të ndryshme. Këto pabarazi janë rezultat i ndërveprimit kompleks të faktorëve të ndryshëm, duke përfshirë këtu mënyrën e funksionimit të institucioneve financiare, normave shoqërore, mentalitetin aktual dhe paragjykimet e (pa)vetëdijshme të investitorëve meshkuj që kanë tendencë të investojnë tek bizneset e burrave, sikurse edhe duke përfshirë nivelin e besimit dhe veprimeve të vetë grave. Kryesisht, si rezultat i normave kulturore e shoqërore dhe praktikave të biznesit, financimi i kapitalit privat përfshin përdorim të gjerë të ndërmjetësve. Nëse ndërmjetësuesit nuk sjellin investitorë në bizneset e udhëhequra nga gratë, biznesi i udhëhequr nga gratë do të mbetet i përjashtuar nga konsiderata e investitorëve potencialë. Kjo është arsyeja pse rrjetet janë të rëndësishme, ndërkohë që nga ana tjetër, gratë kanë tendencë të mos integrohen mjaftueshëm brenda rrjeteve të investitorëve ku mbizotërojnë meshkujt.[7]

Fuqia kolektive e ardhshme e grave sipërmarrëse mund të jetë transformuese në krijimin e një ekonomie globale më të mirë, të balancuar dhe më të qëndrueshme. Por ne duhet të investojmë në to për të realizuar këtë potencial që është përballë nesh. Ndikimi ekonomik i suksesit sipërmarrës të grave do të jetë jo vetëm transformues, por edhe rigjenerues, pasi ato investojnë përsëri në komunitetin e tyre lokal dhe në ekosistemin sipërmarrës më gjerësisht.

Me ritmin aktual të progresit, do të kalojnë edhe dy shekuj e gjysmë përpara se gratë të jenë ekonomikisht të barabarta me burrat. Fuqizimi ekonomik i grave u jep grave zgjedhje të jetës. Pavarësia financiare është thelbësore për lirinë dhe barazinë e grave – dhe aftësia e grave për të

Sjellja e individëve, qofshin këta të fundit gra apo burra, ndikohet në shkallë të lartë nga politikat qendrore dhe vendore të një vendi ku roli i qeverisjes vendore është shumë i rëndësishëm. Mungesa e institucioneve të tilla krijon boshllëqe dhe një mungesë ekuilibri në segmente të ndryshme të popullatës, ku më pak të mbrojtura nga ligji mbeten gratë dhe vajzat.